Dünya Sağlık Örgütünün verilerine göre;

Her gün 1 milyondan fazla cinsel yolla bulaşan hastalık bulaşı yaşanmaktadır (Büyük çoğunluğu asemptomatiktir)

15-49 yaş arası 500 milyondan fazla insanda Genital Herpes enfeksiyonu bulunmaktadır

Her yıl 311 binden fazla rahim ağzı kanserine ( Serviks kanseri) bağlı ölüm, HPV enfeksiyonu ile ilişkilidir

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, doğrudan cinsel sağlık ve doğurganlık sağlığını etkilemekte; infertilite /kısırlık, kanserler, doğum komplikasyonları ve HIV /AIDS riskini artırmaktadır

Gün geçtikçe artan ilaç direnci, cinsel yolla bulaşan hastalıkların gerek toplumsal, gerekse mali yükünün önünde önemli bir tehdit olmaya devam etmektedir.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara neden olduğu bilinen otuzdan fazla bakteri, virüs ve parazit türü; vajinal, anal ya da oral yolla bulaşmaktadır. Bazı cinsel yolla bulaşan hastalık türleri ise anneden bebeğe gebelik, doğum ya da emzirme sırasında bulaşabilmektedir. En yaygın karşılaşılan 8 patojen/hastalık cinsel yolla bulaşan hastalık nedenini oluşturmaktadır. Bu hastalıkların 4 tanesi hali hazırda tedavi edilebilmektedir (Sifilis, Gonore, Klamidya ve Trikomonas). 4 tanesi ise tedavi edilemeyen viral infeksiyonlardır ( Hepatit B, Herpes simpleks virüsü (HSV), HIV ve human papilloma virüsü (HPV)).

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklardan Korunma

Bilinçli ve güvenli seksüel ilişki, korunmanın temelini oluşturmaktadır. Doğru ve sürekli kullanıldığında kondom, bilinen en etkili korunma yöntemidir (Uyarı: Genital organların dışında da ülser/yara oluşturan cinsel yolla bulaşan hastalık etkenleri için etkisizdir).

Hepatit B ve HPV için güvenli ve etkili aşılar bulunmaktadır. 2020 yılı itibarıyla 111 ülkede HPV aşısı rutin aşılama programına dahil edilmiştir.

Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklarda Tanı

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar sıklıkla asemptomatiktir. Kan-idrar testleri ve yara yeri örneklemesi yapılabilir. Kesin tanı için moleküler testler bir çok gelişmiş ülkede yapılabilmektedir.

GONORE / BEL SOĞUKLUĞU

Nedir?

Neisseria gonorrhoeae adı verilen bakterinin neden olduğu cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 2020 yılında 82 milyondan fazla yeni tanı almış genç erişkin hasta bulunmakta; Amerika Birleşik Devletler verilerine göre en sık bulaş görülen ikinci sıradaki bakteriyel enfeksiyondur. Antibiyotik tedavisi ile tam kür sağlanabilen bir hastalıktır.

Bulaş Yolu:

Hastalığa maruz kişinin oral/vajinal/rektal bölgeleri ve yaraları ile temas.

Belirti ve Bulgular:

Kadın ve erkekte farklı belirtiler gösterir. Yakınmalar cinsel ilişkiden sonra 1-14 gün arasında başlar. Kadında bulaş sonrasında sıklıkla belirti olmasa da vajinal akıntı, idrar yaparken yanma, adet kanamalarında düzensizlik/ara kanama olması sık rastlanan yakınmalardır. Tedavi edilmemiş hastalığa bağlı olarak gebelik ve/veya gebe kalma sorunları, kısırlık, kadın üreme organlarında ciddi hasarlara neden olabilir (iç üreme organları olan tüplerde yapışıklık ve buna bağlı dış gebelik riskinde artış gibi). Erkeklerde hastalık bulaşından sonra penis ucundan gelen akıntı, idrar yaparken yanma, bazen de testislerde ağrı ve şişlik görülebilir.

Nasıl Tanı Konur?

Belirti ve bulguların değerlendirilmesi, gerekli görülen hallerde kan ve (varsa yara yeri ve/veya akıntılardan) sürüntülerin mikroskobik incelemeleri ile tanı konabilir.

Korunma Yolları Nelerdir?

Tanı almış ya da kuşkulu partner ile cinsel ilişkiden (Vajinal/oral/anal) sakınmak gereklidir. Kondom kullanımı riski azaltsa da tamamen ortadan kaldırmaz.

Tedavi:

İlaçlar bulaş sonrası ilk atak ve tekrarlayan enfeksiyonun tedavisinde etkilidir. Atağın süresini ve şiddetini azaltsalar da tam kür sağlayamazlar. Antiviral ajanlarla birlikte ağrı kesici ilaçlar, ılık oturma banyosu ve soğuk uygulama yakınmaların azaltılmasında etkilidir.

Herpes simpleks virüsü sinir hücrelerinin içinde canlı kalır ve zaman zaman aktif hale gelerek enfeksiyon tekrarlar. Çeşitli faktörler virüsün aktif hale gelmesine neden olur, bunlar arasında hastalık, ateş, emosyonel stres gibi bağışıklığı zayıflatan nedenler sayılabilir.

HUMAN PAPİLLOMAVİRUS / İNSAN PAPİLLOMA VİRÜSÜ / HPV

Nedir?

Human papillomavirus, dünyada en sık görülen cinsel yolla bulaşan hastalık ve serviks /rahim ağzı kanserinin en önemli nedenidir (Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre %95). 

Bulaş Yolu:

Hastalığa maruz kişinin oral/vajinal/rektal bölgeleri ile temas. Enfekte kişilerde belirti olmasa bile sağlam deriden bulaş olasılığı mevcuttur. Enfekte kişi ile cinsel ilişkiden yıllar sonra bile hastalığın ortaya çıkması mümkün olabileceğinden bulaş kaynağını saptamak oldukça zordur.

Belirti ve Bulgular:

Bir çok olguda HPV, 1-2 yıl kadar sessiz (klinik bulgu ve belirti göstermeden) seyreder.  Bu dönemde (ya da sonrasında) genital bölgede herhangi bir alanda siğil görülebilir. Bunlar cilt yüzeyinde veya ciltten kabarık, tek veya çoklu, karnabahar görünümlü olabilir. Genital siğiller genellikle bir bulgu göstermezler ancak boyutuna ve bulunduğu bölgeye bağlı olarak ağrılı ve kaşıntılı olabilirler. 

Nasıl Tanı Konur?

Genital ve/veya anal bölgede (ortaya çıkmışsa) siğiller, kadınlarda rahim ağzı ve çevresinden alınan doku örneklemesi ile tanı konabilir.

Korunma Yolları Nelerdir?

Günümüzde HPV aşısı (önerilen yaş guruplarında) hem enfeksiyondan hem de rahim ağzı kanserine karşı korunmada en önemli silahtır. Aşı güvenli ve etkilidir.

Kondom kullanımı riski azaltsa da tamamen ortadan kaldırmaz. Genital cilt bölgelerine temas ile bulaş söz konusudur.

Tedavi:

Virüsün kendisine karşı geliştirilmiş bir tedavi bulunmamaktadır, ancak neden olduğu durumlara karşı tedaviler bulunmaktadır.

1.Genital siğil: Yakma-dondurma gibi tedavilere rağmen tekrarlayabileceği akıldan çıkarılmamalıdır.

2.Servikal Prekanseröz lezyon /Rahim ağzında kanser öncesi evre: Her HPV kansere dönüşmemekle birlikte, her rahim ağzı kanserinin HPV ile ilişkisi vardır. Kadınların, doktor önerileri doğrultusunda belirli aralıklarla smear testi yaptırmaları kanser oluşmadan önceki evrelerde tanı konulmasını ve önlem alınmasını sağlar.

3.HPV ilişkili diğer kanserler: HPV’nin neden olduğu bilinen diğer kanser türlerinin (vulva, vajina, anüs ve bazı ağız içi kanserler) erken tanınması kanser oluşmadan önceki evrelerde tanı konulmasını ve önlem alınmasını sağlar.

SİFİLİS

Nedir?

Treponema pallidum adı verilen bakterinin neden olduğu cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Genital bölge dışında bir çok vücut bölgesi ve organı etkiler.

Bulaş Yolu:

Hastalığa maruz kişinin oral/vajinal/rektal bölgeleri ve yaraları ile temas, kan yoluyla bulaş.

Belirti ve Bulgular:

Hastalığın 3 evresi bulunmaktadır.

1. Evre Primer Sifilis olarak adlandırılır ve bulaştan sonraki yaklaşık 3 aylık dönemi kapsar. Bu dönemde erkeklerde peniste, kadınlarda vajina içi ya da çevresinde görülebilir. Sıklıkla ağrısızdır ve 4-8 hafta arasında kaybolur.

2. Evre Sekonder Sifilis olarak adlandırılır. İlk evrede tedavi edilmeyen hastalık kan yoluyla vücuda yayılır. Kırmızı/kahverengi deri döküntüleri (Genital yaraların ortaya çıkmasından sonraki 3 ay içinde), ateş, yaygın vücut ağrısı, halsizlik, ağız içi ve boğaz ağrısı, yaygın lenf şişlikleri bulgular arasındadır. 

Bu evreden sonra bulgular kaybolabilir/iyileşebilir ancak hastalık “uykuya yatmış” kabul edilir ve hiç bir bulgu olmasa da enfeksiyon vardır.

3. Evre Tersiyer Sifilis olarak adlandırılır. Bulaştan sonra herhangi bir belirti ya da bulgunun olmadığı, ancak kalp, beyin, sinir sistemi gibi yaşamsal organların etkilendiği dönemdir.

Nasıl Tanı Konur?

Belirti ve bulguların değerlendirilmesi, gerekli görülen hallerde kan ve (varsa yara yeri) sürüntülerinin mikroskobik incelemeleri ile tanı konabilir.

Korunma Yolları Nelerdir?

Tanı almış ya da kuşkulu partner ile cinsel ilişkiden (Vajinal/oral/anal) sakınmak gereklidir. Kondom kullanımı riski azaltsa da tamamen ortadan kaldırmaz.

Tedavi:

Sifilis tedavi edilebilir bir hastalıktır. Kuşkulanıldığında doktora başvurmak ve öneri doğrultusunda uygun Penisilin tedavisi ile kür sağlanabilir. 

Bakteri vücutta yıllarca sessiz kalabilir. Gebelik, doğum ve emzirme ile bebeğe bulaş, sonrasında da bebekte kalıcı sistemik hasar oluşturabilir. Bu tür istenmeyen komplikasyonların engellenebilmesi için doktorunuzla iletişime geçmek en doğru yaklaşım olacaktır.

KLAMİDYA

Nedir?

Chlamydia trachomatis adı verilen bakterinin neden olduğu ve tedavi edilebilen cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 2020 yılında dünya genelinde 15-49 yaş arası 128 milyon yeni Klamidyal bulaş tahmin edilmektedir.

Bulaş Yolu:

Hastalığa maruz kişinin oral/vajinal/rektal bölgeleri ile temas.

Belirti ve Bulgular:

Sıklıkla erken dönemde belirti olmamakla beraber, hastalıklı kişiyle cinsel temas sonrasındaki 3 hafta içinde bulgular ortaya çıkmaya başlar.

Kadınlarda; vajinal akıntı, cinsel ilişki sonrasında kanama, adet kanamalarda düzensizlik, idrar yaparken yanma ve ağrı, kasıklarda ağrı/yanma/rahatsızlık hissi.

Erkeklerde; idrar yaparken yanma ve ağrı, penis ucundan akıntı, testislerde ağrı/rahatsızlık hissi. Anal bölgede enfeksiyon halinde ağrı, akıntı ve kanama görülebilir.

Kadınlar doğum sırasında bebeğe bulaştırarak göz enfeksiyonlarına (Trahom) ve pnömoniye (zatürre) neden olabilirler. Hem anne hem bebek için antibiyotik ile tedavi mümkündür.

Klamidya, tedavi edilmediğinde bir çok sağlık sorununa neden olabilir. Özellikle kadınlarda Pelvik İnflamatuvar Hastalık adı verilen; kasık ve karın ağrısı ile seyreden, kadın iç üreme organlarını etkileyen hastalıklara neden olabilir. Uzun dönemde kısırlık ve dış gebelik görülebilir.

 Erkeklerde, testislerde ağrı ile seyreden enfeksiyon (epididimit) tedavi edilmediğinde kısırlık ile sonuçlanabilir. Ek olarak eklemlerde artrit olarak bilinen iltihaplanmalara ve göz enfeksiyonlarına neden olabilir.

 Nasıl Tanı Konur?

Belirti ve bulguların değerlendirilmesi, gerekli görülen hallerde kan ve (varsa yara yeri ve/veya akıntılardan) sürüntülerin mikroskobik incelemeleri ile tanı konabilir. Moleküler testler kesin tanı yöntemidir.

Korunma Yolları Nelerdir?

Tanı almış ya da kuşkulu partner ile cinsel ilişkiden (Vajinal/oral/anal) sakınmak gereklidir. Kondom kullanımı riski azaltsa da tamamen ortadan kaldırmaz.

Tedavi:

Klamidya, tedavi edilebilir bir hastalıktır. Kuşkulanıldığında doktora başvurmak ve öneri doğrultusunda uygun antibiyotik tedavisi ile kür sağlanabilir. Eş/partner tedavisi ile tekrarlayan enfeksiyonlar önlenebilir. Tedavi başlanan kişilerin hastalığı bulaştırmaması açısından 7 gün cinsel perhiz uygulaması önemlidir.        

HERPES SİMPLEKS VİRÜSÜ / HSV

Nedir?

Herpes simpleks virüsünün neden olduğu cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. Tüm dünyada yaygın olarak görülür, ağrılı cilt kabarcıkları ve ülserlere neden olur.

2 tipi bulunmaktadır HSV Tip 1 ve 2.

Tip 1; sıklıkla ağız ve çevresinin direkt teması ile bulaşır.

Tip 2; cinsel temas ile bulaşarak genital herpese neden olur. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre 50 yaş altında yaklaşık 3.7 milyar insan Tip 1 Herpes ile enfektedir. Yaklaşık olarak 500 milyon insan da Tip 2 Herpesten etkilenmiş durumdadır.

Bulaş sonrasında bir çok kişide belirti ve bulgu görülmeyebilir, ancak enfeksiyon genital bölge ve rektum çevresinde kabarcıklar ve ağrılı ülserlere neden olabilir. İlaç tedavileri belirtileri azaltabilir ya da geçirebilir ancak tamamen iyileştirmez. Tekrarlayan belirti ve yaralar oldukça rahatsızlık vericidir.

Bulaş Yolu:

Hastalığa maruz kişinin oral/vajinal/rektal bölgeleri ile temas. Enfekte kişilerde belirti olmasa bile (hastalığın aktif döneminde) sağlam deriden bulaş olasılığı mevcuttur.

Belirti ve Bulgular:

Bir çok kişide belirti ve bulgular olmayabilir, bu nedenle farkında olmadan enfeksiyonu bulaştırabilirler. Sık görülen belirtiler ağrılı, tekrarlayan kabarcık ve ülserlerdir. Yeni enfeksiyon bulaşında ateş, genel vücut ağrısı ve şiş lenf bezeleri olabilir. Enfeksiyonun tekrarlaması durumunda belirtiler de değişiklik gösterebilir. Tekrarlayan enfeksiyon (rekürren enfeksiyon) sıklıkla ilk bulaş döneminden daha kısa süreli ve daha az şiddetlidir. 

Nasıl Tanı Konur?

Belirti ve bulguların değerlendirilmesi ve muayene sonrasında tanı konabilir. Tip ayrımı her ne kadar tedavi yöntem ve süreçlerini etkilemese de kan ve doku testleri ile tanı konması ve ayrım mümkündür.

Korunma Yolları Nelerdir?

Herpes ile enfekte olmuş kişiler virüsü hayatları boyunca taşırlar. Tanı almış ya da kuşkulu partner ile cinsel ilişkiden (Vajinal/oral/anal) sakınmak gereklidir. Kondom kullanımı riski azaltsa da tamamen ortadan kaldırmaz. Kabarcık ya da ülserlerin bulunduğu cilt bölgelerine temas ile bulaş söz konusudur. Bununla beraber genital Herpes tamamen normal görünen cilt teması ile de bulaşabilmektedir.

Tedavi:

İlaçlar bulaş sonrası ilk atak ve tekrarlayan enfeksiyonun tedavisinde etkilidir. Atağın süresini ve şiddetini azaltsalar da tam kür sağlayamazlar. Antiviral ajanlarla birlikte ağrı kesici ilaçlar, ılık oturma banyosu ve soğuk uygulama yakınmaların azaltılmasında etkilidir.

Herpes simpleks virüsü sinir hücrelerinin içinde canlı kalır ve zaman zaman aktif hale gelerek enfeksiyon tekrarlar. Çeşitli faktörler virüsün aktif hale gelmesine neden olur, bunlar arasında hastalık, ateş, emosyonel stres gibi bağışıklığı zayıflatan nedenler sayılabilir.